Kemik İliği Nakli Kesin Çözüm mü?

      Kemik iliği nakli ciddi kan hastalığı, bağışıklık sistemi veya genetik bozukluğu olan hastalarda uygulanan bir tedavi yöntemi olarak dikkat çekiyor. Son dönemlerde sıklıkla karşımıza çıkan kemik iliği nakli ile ilgili ne biliyorsunuz?

Halk arasında kemik iliği nakli olarak bilinir ancak gerçekte; kemik iliği, dolaşan kan, kordon kanı gibi kaynaklardan toplanan kök hücrelerin naklidir. Kan hücreleri; kırmızı kan hücreleri (Alyuvarlar), beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) ve kan pulcuklarıdır (trombositler). Kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar), vücut için hayati önem taşıyan oksijeni dokulara taşır, beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) enfeksiyonlarla mücadeleye ve kan pulcukları (trombositler) ise kanamayı kontrole yardım ederler. Sağlıklı bir insan için, bu üç serinin düzenli çalışması gereklidir. Yaşamak için, sağlıklı kemik iliği ve kan hücreleri şarttır. Hastalık kemik iliğini etkileyip düzgün işlev yapamaz hale getirdiğinde, bir kemik iliği veya kordon kanı nakli en iyi tedavi seçeneği olabilir.


Hastaya kök hücrelerini veren kişiye verici (donör) adı verilir. Bir kişinin verici olabilmesi için, hastayla doku gruplarının (HLA) uyumlu olması gerekir. Doku grubu uyumu kardeşler arasında sıktır, bu nedenle önce kardeşlere bakılır.  Uygun kardeş yoksa anne, baba ve diğer yakın akrabaları taranır. Akrabalar içinde de uyumlu verici bulunamazsa, ilik bankalarına başvurulur. Öncelikle yurt içi, bulunamazsa yurt dışı verici taranır.  Ülkemizde, Ankara ve İstanbul'da birer doku bankası vardır.

Lösemi hastalarının tedavisinde yer alabilen kemik iliği nakli çok gündemde tutulmaktadır. Oysa ki sadece 100 lösemili çocuk hastanın yaklaşık 5 tanesi bu nakile gereksinim duymaktadır. Bunların da sadece 1- 2’si bu şansı yakalayabilmektedirler. Geriye kalan 99 lösemili çocuk kemoterapi (ilaçla tedavi) ile iyileşmektedirler. Tüm gözlerin, lösemi tedavisi uygulayan merkezlere çevrilmesi gerekirken, bu kliniklerin yakından izlenmesi istenirken, sorunlarının çözümlenmesi beklenirken maalesef bunlar göz ardı edilerek sadece kemik iliği nakli gündeme getirilmektedir. Biz de hem hastalarımızı hem de kamu oyunu aydınlatabilmek için sık sorulan sorulara yanıtlar vererek bilimsel gerçekleri anlaşılır biçimde gözler önüne sereceğiz. Umarız birçok belirsizliğe bir son verebiliriz.

Bazı kanser türlerinde, hastalığın özelliklerine göre yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi gerekmektedir. Yüksek doz kemoterapi, sağlıklı kök hücrelerin yok olmasına neden olur. Bu nedenle, kök hücreler zarar görmeden önce toplanır ve dondurularak saklanır. Yüksek doz ilaç tedavisi ve/veya radyoterapiden sonra dondurulmuş olan kök hücreler, tekrar vücut ısısına döndürülerek geri verilir.

Allojenik nakilde ise, kök hücreler hastanın kendisinden değil, doku tipi hastaya uyan bir vericiden elde edilir. Yine yüksek doz ilaç tedavisi ve/veya radyasyon tedavisi gördükten sonra vericiden toplanan bu hücreler hastaya verilir.

Tüm nakillerde en önemli sorun hastalığın tekrarlamasıdır. Bunun dışında otolog nakillerden sonra pek sorun yaşanmaz. Esas sorun, allojenik nakillerin ardından ortaya çıkabilir. Her ne kadar doku grubu uygun kişiden nakil yapılsa da, kardeş dahi olsa verici ve hasta birbirine yabancıdır.  Vericinin güçlü hücreleri, alıcının hücrelerine karşı reaksiyon göstererek tahrip eder ve bizlerin kısaca GVHD (graft versus host hastalığı) diye adlandırdığımız hastalık tablosu ortaya çıkabilir. Bu tabloda cilt döküntüleri, ağız içinde yara, göz kuruluğu, ishal, sarılık olabilir. Nakil esnasında, bu yan etkileri önlemek için çeşitli tedaviler uygulanır ancak, yine de bu etkiler gözlenebilir. Bu GVHD'nin aşırı olmayacak düzeyde ortaya çıkmasını isteriz. Çünkü, vericinin sağlıklı hücreleri aynı zamanda hastalıklı hücreleri de tahrip eder ve bu tedavi anlamında istenmeyen bir etkidir.